چرا معدن‌کاری مسئولانه مهم است؟

خبرنگار/ مسعود رمضانی – استخراج از معادن صرفنظر از دست‌یابی به مواد معدنی پر ارزش که جایگاه مهمی در تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالا دارد به معنای برهم‌زدن نظم طبیعت است از این رو مفهوم استخراج مسئولانه به معنای کاهش آسیب‌های ناشی از فرآیند استخراج از معادن و همراه‌سازی جوامع محلی ساکن اطراف معادن همواره مورد بحث و توجه قرار می‌گیرد و پرداختن به آن، مسئولیت معدن‌کاران در کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی برای زندگی جوامع محلی ساکن در اطراف معادن، حیوانات و گیاهان را دو صد چندان می‌کند. از این رو عملیات معدن‌کاری باید با پیوست‌های زیست محیطی و بهره‌گیری از دانش و فناوری روز دنیا در کاهش آسیب‌ها همراه باشد و بهره‌برداران معدنی نیز آموزش‌های لازم و به روز در این بخش را کسب کنند.

استخراج مسئولانه در واقع چهارچوبی است که بر ارزیابی اجتماعی و زیست محیطی استوار است و در آن تمامی جوانب بهره‌برداری با ساز و کاری درست، مناسب و اخلاقی و در بستری شفاف مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پاسخ به این سوال که چرا هم‌اکنون بحث استخراج مسئولانه اهمیت پیدا کرده است را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن افزایش جمعیت بررسی کرد. چرا که در گذشته میزان جمعیت جهان به نسبت امروز کمتر و بالتبع منابع آب و زمین بکر نسبت به آن بیشتر، اما امروزه با افزایش تعداد جمعیت و بهره‌برداری بی‌رویه از معادن اکوسیستم زمین با مشکل تخریب محیط‌زیست مواجه شده است.

یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه داشت استخراج بیش از حد از معادن اکتشافی و اتمام منابع و یا حتی کاهش عیار معادن شناسایی شده است که سبب شده تا با توجه به نیاز و سودآوری پرداختن به اکتشافات در مناطق جدید نیز توسعه روز افزونی یابد. از این رو به نظر می‌رسد عطش سیری ناپذیر برای اکتشافات و بهره‌مندی از مواد معدنی با توجه به افزایش جمعیت همچنان با سرعتی روزافزون ادامه یابد و قطعاً ادامه این مسیر بدون توجه به استخراج مسئولانه می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری را برای ما و آیندگان رقم بزند.

جبران تخریب زیست‌محیطی

عملیات اکتشاف و استخراج معادن برای بهره‌برداران سود سرشاری را به همراه دارد. از این رو معدن‌کاران تنها با بخشی از عواید درآمدی می توانند از اثرات تخریب زیست‌محیطی در منطقه معدنی بکاهند. عملیات درخت‌کاری، بازیافت باطله‌ها و ایجاد منطقه گردشگری از جمله فعالیت‌هایی است که می‌توان در جهت استخراج مسئولانه به آن پرداخت.

تغییرات آب و هوایی

تغییرات آب و هوایی از جمله اثرات نامطلوبی است که در اثر عملیات بهره‌برداری از معادن ایجاد می‌سازد. بهره‌گیری از ماشین‌آلات معدنی غالبا فرسوده و قدیمی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند می‌توانند با آزاد کردن گازهای گلخانه و ورود آن به جو زمینه تخریب لایه ازون را فراهم کرده و تغییرات آب و هوایی را رقم بزند به همین منظور حرکت به سمت استفاده از فناوری‌های روز و ماشین‌آلات معدنی برقی که با سوخت سلولی الکتریکی (FCEV) کار می‌کنند می‌تواند موجب کاهش نگرانی‌ها در این زمینه باشد.

آلودگی دریایی

استخراج در فرآیند معدن‌کاری تنها به ماده معدنی معطوف نیست و به همراه آن باطله‌های بدون مصرفی نیز تولید خواهد شد که بعضاً این مواد برجای‌مانده با بارش باران از طریق رودها به سمت اقیانوس‌ها راه یافته و اکوسیستم‌های دریایی را بر هم زده و سلامت جانوران آبزی را نیز به مخاطره می‌اندازد.

تخریب زیستگاه‌ گیاهی و جانوری

فعالیت معدنی به‌ویژه استخراج  از معادن روباز منجر به از دست رفتن زیستگاه‌های حیوانات و گیاهان در آن منطقه می‌شود و در صورتی که تدابیر لازم برای حفاظت از منطقه صورت نگیرد ممکن ایت گونه‌های گیاهی در دسترس کاهش و یا از دست برود و یا جانورانی که در این مناطق حضور دارند به‌دلیل فعالیت‌های معدن‌کاری و یا انفجارهای ناشی از عملیات آتش‌باری منقرض شده و یا زیستگاه خود را تغییر دهند.

گودال‌های رها شده ناشی از اتمام بهره‌برداری از معادن رو باز که می‌توانند دهه‌ها و یا بیشتر باقی بمانند نیز از دیگر معضلاتی است که به ما تخریب بیش از پیش محیط‌زیست در عملیات معدن‌کاری را یادآوری می‌کند و یا سدهای باطله‌ای که در اثر بهره‌برداری از معادن ایجاد می‌شود باعث خطرات بالقوه‌ای در شکست و جاری شدن خواهند شد.

اقناع جوامع محلی در بهره‌برداری از معادن

استخراج مسئولانه تنها محدود به رعایت مقررات زیست محیطی نیست بلکه اقناع جوامع محلی ساکن در اطراف محدوده اکتشافی معدن مورد بهره‌برداری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. بهره‌برداران به‌منظور عملیات معدن‌کاری قبل از هرگونه عملیاتی باید با برگزاری جلسات، با جوامع محلی ارتباط برقرار کرده و آنان را با تهدیدها و فرصت‌های بهره‌برداری از معدن آشنا سازند و در صورت موافقت آنان عملیات بهره‌برداری را آغاز کنند.

حال این پرسش مطرح می‌شود که اساساً رضایت جوامع محلی در استخراج مسئولانه از معادن چه اهمیتی دارد؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت هر چند که سرمایه‌گذاران، ذی‌نفعان اصلی بهره‌برداری هستند اما این اقدام زندگی جوامع محلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد چرا که عملیات معدن‌کاری مستقیماً بر روی آب و خاک و کشاورزی آنان اثرگذار خواهد بود و آنان حق دارند تا در بهره‌برداری و یا عدم بهره‌برداری از معدن دخالت کنند. در واقع آنان این حق را خواهند داشت تا از میان توسعه اقتصادی و یا ادامه مسیر فعلی خود یکی را برگزینند. حتی باید این اختیار را داشته باشند تا در صورت مشاهده افزایش هزینه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در مقابل منافع حاصل از عملیات معدن‌کاری، مانع اجرای پروژه تا زمان حصول مورد توافق شوند.

وظایف شرکت‌های بهره‌برداری معدنی

شرکت‌های بهره‌بردار معادن با توجه به اینکه از منابع آبی موجود جوامع محلی استفاده می‌کنند باید نهایت توجه را داشته و اطمینان یابند که آب و غذا تحت تأثیر عملیات بهره‌برداری آنان قرار نخواهد گرفت.

همچنین استفاده از نیروی کار نیز نباید ارزان تلقی شود چرا که سرمایه‌های انسانی‌ مهم‌ترین و با ارزش‌ترین دارایی‌های یک شرکت معدنی به شمار می‌روند و این شرکت‌ها باید با ایجاد انگیزه میزان مشارکت آنان را بالا ببرند. ضمن اینکه باید توجه ویژه‌ای به میزان دستمزدها داشته و حساسیت بالایی برای ایمنی کارگران داشته باشند.

یکی دیگر از الزامات بهره‌برداری توجه این شرکت‌ها به مفهوم CSR  یا مسئولیت‌های اجتماعی است. انجام فعالیت‌هایی با نگاه کاهش اثرات مخرب زیست محیطی و اجتماعی از سوی بهره‌برداران معدن به صورت داوطلبانه بیانگر این موضوع است که این شرکت‌ها بدون الزامات قانونی از استانداردهای اخلاقی و هنجارهای بین‌المللی پیروی می‌کنند.

اجرای سیاست شفاف‌سازی و ارائه داده‌ها و اطلاعات به روز و جامع میزان استخراج معادن از سوی بهره‌برداران به منظور پرداخت حقوق دولتی معادن نیز از جمله موارد ضروری به شمار می‌رود.

اطمینان از عملکرد بهره‌برداران معدنی

بهره‌برداران معدن باید در قبال فعالیت‌های خود متعهد باشند بدین منظور دولت‌ها باید با ایجاد سازوکارهایی از رعایت قراردادها و  الزامات درج شده در گواهی‌های بهره‌برداری و استانداردهای لازم اطمینان حاصل کنند و بدین منظور ضمانت‌های لازم که بتواند تضمین کیفیت عملیات را فراهم سازد اخذ گردد.

نوشته شده توسط: پایگاه خبری تجارت، معدن و فولاد